Zacznę od końca, czyli od Starego Kontynentu.
Papier, mimo powstawania kolejnych papierni od XIII do XVI wieku, nie był w Europie zbyt popularny. Głównie za sprawą chrześcijaństwa, ponieważ sprowadzono go z państw arabskich, więc uważano za wynalazek pogański.
Ale skąd papier wzięli Arabowie?
Po bitwie nad rzeką Tałas (dzisiejszy Kazachstan), w VIII wieku pomiędzy siłami Kalifatu a Cesarstwem Chińskim, w arabskiej niewoli znaleźli się między innymi chińscy papiernicy. Arabowie nie mieli oporów przed wprowadzeniem obcego materiału i szybko rozpoczęli jego produkcję.
Chińczycy papier znali już wówczas od stuleci. Legenda przypisuje ten wynalazek dworskiemu urzędnikowi nazwiskiem Cai Lung w 105 r.n.e. Papier jednak był wyrabiany w Chinach nawet 300 lat wcześniej, a głównym osiągnięciem urzędnika było opracowanie technologii wytwarzania wysokojakościowego i stosunkowo taniego papieru. Wcześniej w Chinach pisano albo na nieporęcznych bambusowych deseczkach, albo na bardzo drogim jedwabiu.
Przy produkcji metodą Cai Lunga włókna konopii, szmaty, a nawet stare sieci rybackie rozcierano w wodzie aż powstawała papka, którą na koniec rozcieńczano. Tutaj następował proces czerpania płaskim sitem, następnie papier prasowano i suszono. Ostatnią z czynności było wygładzanie – zazwyczaj wykonywano je przy pomocy dużych płaskich kamieni.
Papier przydawał się chińczykom nie tylko do pisania i malowania – w III w.n.e. korzystali oni z papieru… toaletowego (wytwarzanego z najgorszej jakości surowca), a w VII wieku wprowadzili do obiegu pierwsze papierowe banknoty. Technologia produkcji papieru objęta była tajemnicą państwową i nie rozprzestrzeniała się właściwie poza tereny uznawane przez chińczyków za im podległe (jak Korea czy Japonia).
Gdy w VIII wieku sekret wytwarzania papieru poznali Arabowie (choć niektórzy twierdzą, że produkowali go już 100 lat wcześniej), ich pierwsza papiernia powstała w Samarkandzie i w niedługim czasie przemysł papierniczy rozkwitł. Wkrótce też udoskonalili system produkcji, tworząc klej na bazie skrobi, którego cienka warstwa pokrywająca papier sprawiała, iż ten stawał się gładszy i słabiej wchłaniał tusz.
Europejczycy byli bardziej sceptyczni wobec tego „pogańskiego wynalazku”, a pierwsze papiernie, zbudowane jeszcze przez muzułmanów, stanęły na półwyspie Iberyjskim w okolicach XII wieku. Mimo niewielkiej początkowo popularności, papiernie powoli zaczęły powstawać najpierw w Hiszpanii, a potem także we Francji i na terenie Rzeszy Niemieckiej. Europejczycy także wprowadzili swoje modernizacje, a przede wszystkim mechanizację produkcji. Budowano zakłady, w których proces miażdżenia surowców nie odbywał się już przy użyciu siły zwierzęcych lub ludzkich mięśni, a pochodzącej z młynów wodnych. W XVII wieku z kolei po raz pierwszy zastosowano tak zwane „holendry” – specjalne kadzie z nożami, które obracając się mieliły surowce do wymaganej postaci.
